Een relatiebeëindiging kan net zo impactvol zijn op de financiële planning van een klant als overlijden, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Toch staat het niet standaard in dat rijtje. En ook al is het niet te verzekeren, goede afspraken en informatie kunnen wel degelijk helpen toekomstige problemen te voorkomen. Is het risico op relatiebeëindiging bij jou ook nog niet altijd standaard onderwerp van gesprek met klanten? Of vind je het lastig om het gesprek erover te beginnen? Dan geeft dit nieuwe kennisportaal je handvatten om dat te veranderen.

Relatiebeëindiging is echter een groot risico waar klanten mee geconfronteerd kunnen worden. Eén op de drie huwelijken eindigt in een scheiding en jaarlijks gaan circa 70.000 samenwoners uit elkaar. De gevolgen hiervan zijn vaak erg groot.

Zo heeft onderzoek van de Nederlandse vereniging van Familie- en erfrecht Advocaten en Scheidingsmediators (vFAS) aangetoond dat veel mensen kampen met de financiële gevolgen van een scheiding. Dat komt doordat maar liefst 1 op de 2 Nederlanders niet precies weet hoe ze een scheiding moeten aanpakken. En toch probeert 63% van de ondervraagden zelf zijn financiële zaken af te handelen. Van de groep die geen financieel specialist heeft ingeschakeld, heeft 80% daar achteraf spijt van. Zij geven aan vooral informatie gemist te hebben en hierdoor verkeerde afspraken hebben gemaakt. Andersom vindt 90% van de groep die wel de hulp van een financieel specialist heeft ingeroepen dat altijd bij een scheiding aan te raden.

In dit kennisportaal belichten we je rol op de twee momenten dat relatiebeëindiging ter sprake kan komen:

1. tijdens de relatie, en
2. op het moment dat klanten daadwerkelijk gaan scheiden.

Daarbij geven we je diverse handvatten, tips en tools om je klanten te informeren en het thema relatiebeëindiging op de agenda te zetten.

Rol adviseur tijdens de relatie

Het thema relatiebeëindiging op de agenda zetten

Iedereen denkt wel eens ‘wat als de relatie stuk loopt?'. Maar die gedachte naar de andere partner uiten vinden mensen vaak moeilijk. Het kan dan prettig zijn als een buitenstaander (de onafhankelijk financieel adviseur) dit gespreksonderwerp op de agenda zet. Dat is niet eenvoudig; het is een gevoelig onderwerp. Mensen spreken een stuk makkelijker over onderwerpen waar ze geen grip op hebben, zoals overlijden, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Financiële adviesgesprekken waar deze onderwerpen ter sprake komen kunnen juist een goede aanleiding zijn om ook relatiebeëindiging te bespreken. Gedurende een relatie kan er veel veranderen. Bijvoorbeeld omdat één van de partners minder gaat werken als er kinderen komen. Dit heeft veel financiële gevolgen (verschil inkomen, vermogens- en pensioenopbouw etc.). Door dit bespreekbaar te maken tijdens een hypotheekgesprek of bij het opstellen van een financieel plan (op een moment dat er nog ‘geen vuiltje aan de lucht’ is), is het makkelijker om dit onderwerp ook tijdens de onderhoudsfase op de agenda te zetten. Hiervoor hebben we handvatten ontwikkeld.

De klant bewust maken van de financiële risico's die spelen bij een relatiebeëindiging

Het is belangrijk dat mensen weten om welke financiële risico's het gaat in geval van relatieontbinding, dat ze nadenken over hoe ze hiermee om willen gaan en daar duidelijke afspraken over maken. Dit geldt met name voor stellen die samenwonen. Want in tegenstelling tot gehuwden en geregistreerde partners – die door wettelijke kaders in zekere zin ‘beschermd’ zijn bij een (echt)scheiding (gemeenschap van goederen, verevening pensioenen, wettelijke alimentatieregeling) – is dat voor samenwoners niet het geval.

Jij kunt je klanten wijzen op en adviseren over de financiële risico's die spelen bij een relatiebeëindiging, maar het is aan hen om de afspraken die ze hierover maken vast te leggen in een overeenkomst. In de factsheet wordt het scheidingsrisico voor je klanten op een rijtje gezet. Ze worden hierin kort en krachtig geïnformeerd aan de hand van enkele thema's:

1. Financiële afhankelijkheid: tijdens relaties ontstaat financiële afhankelijkheid. Dit kan bij een relatiebreuk tot grote en langdurige problemen leiden op het vlak van vermogens- en pensioenopbouw en het inkomen na ontbinding van de relatie.
2. Vermengen van geld: bij de aankoop van een woning waarbij één van beide partners meer eigen middelen inbrengt dan de andere partner, bij het voldoen van verbouwingskosten of bij aflossen op de hypotheek kan geld vermengen. Om te voorkomen dat dit bij een scheiding (of overlijden) tot discussie leidt is het belangrijk om afspraken hierover vast te leggen in een overeenkomst.
3. Aangaan van schulden: op het moment dat een schuld tot een gemeenschap van goederen behoort, is de hoofdregel dat beide partners een gelijk aandeel in deze schuld hebben. Bij samenwoners hangt de verplichting van het dragen van de schuld af van wat partners zijn overeengekomen.
4. Woningbehoud na scheiding: stellen gaan meestal samen een hypothecaire geldlening aan. Beide inkomens zijn vaak nodig om de hypotheek rond te krijgen. Bij het verbreken van de relatie is het de vraag of één van beide partners in de woning kan blijven wonen. Dit is afhankelijk van factoren als de waardeontwikkeling van de woning, de normen van de geldverstrekker en beider inkomens. Dit risico kan niet op voorhand worden weggenomen.

Rol adviseur bij (echt)scheidingen

Op het moment dat klanten hun relatie verbreken worden zij geconfronteerd met verschillende uitdagingen op financieel en fiscaal terrein. Het is logisch dat je hen helpt bij het ontslag hoofdelijke aansprakelijkheid en het aanpassen van de verzekeringen, maar je kunt hen – bij wijze van extra service – ook bijstaan door ze te wijzen op de stappen die ze moeten doorlopen bij een (echt)scheiding. De eerste 3 stappen worden meestal met andere deskundigen afgehandeld. Toch is het zinvol om hier weet van te hebben, want in sommige gevallen (bijvoorbeeld bij ontslag hoofdelijke aansprakelijkheid) kun je een belangrijke adviserende rol spelen. In de stappen 4 tot en met 8 kun je als adviseur vaak een belangrijke rol spelen.

Informatie van de Rijksoverheid over scheiden en uit elkaar gaan.

Het scheidingsproces bestaat meestal uit de volgende onderdelen:

1. Opstellen ouderschapsplan

   
   Echtgenoten die beiden de juridisch ouders zijn en/of het gezamenlijke gezag hebben over hun minderjarige kinderen, zijn sinds 1 maart 2009 verplicht een ouderschapsplan op te stellen. Voor samenwoners geldt deze verplichting alleen als beide partijen juridisch ouder van het kind zijn én het gezamenlijk gezag hebben. Een ouderschapsplan is een document waarin de scheidende partijen afspraken maken over de invulling van hun toekomstige ouderschap. De afspraken betreffen onder andere de :
• hoofdverblijfplaats van het kind;
• schoolkeuze;
• dagelijkse zorg voor de kinderen (eten en drinken);
• school, sport, kapper, kleding;
• medische zorg;
• informatie-uitwisseling tussen ouders;
• financiële afspraken (kosten kinderen, beheer van gelden bestemd voor kinderen).
  
  Informatie van het Nibud over co-ouderschap.

2. Verdelen van de bezittingen en schulden

   
   Bij scheidingen dienen vermogens te worden afgewikkeld. Dat gaat over het verdelen van bezittingen en schulden. Ook kan er sprake zijn van verrekenbedingen die in huwelijkse voorwaarden zijn opgenomen. Doordat tijdens de relatie in veel gevallen geld is gemengd, is het afwikkelen in de praktijk niet eenvoudig. Door klanten goed te informeren over het relatievermogensrecht kunnen de vermogens zorgvuldig worden afgewikkeld. Naast deze civiele aspecten zijn er ook fiscale aspecten die verband houden met de vermogensafwikkeling. Dat gaat bijvoorbeeld over de Eigenwoningregeling, schenkbelasting of fiscale verrekening.
   
   Verkeerde keuzes kunnen al snel leiden tot nare fiscale uitkomsten; veel scheidingsprofessionals zoals advocaten en mediators hebben deze knelpunten niet op hun netvlies. Op Finfin staat een speciale pagina met klantinformatie over scheiden en de hypotheek. Ook vind je klant daar een stappenplan met wat er geregeld moet worden als de ene partner de andere wil uitkopen.
   
   Informatie van het Nibud over het regelen van geldzaken.

3. Kinderalimentatie en partneralimentatie

   
   Ouders zijn verplicht in het levensonderhoud van hun kinderen te voorzien, ook na een scheiding. Alimentatie is een belangrijk onderwerp in een scheidingsproces. Veel rechtszaken betreffen geschillen over (de hoogte van) alimentatie. Goede begeleiding van een scheiding en deskundig financieel advies kunnen eventuele langdurige juridische procedures voorkomen. De wetgever geeft geen exacte aanwijzingen ten aanzien van het berekenen van alimentatie.
   
   Om te voorkomen dat iedere rechtbank een andere berekeningsmethode hanteert, heeft de Nederlandse Vereniging van Rechtspraak (NVvR) het zogenoemde Rapport Alimentatienormen (Tremarapport) opgesteld. Dit rapport geeft een richtlijn voor het vaststellen van alimentatie. In de scheidingspraktijk wordt veel gebruik gemaakt van alimentatierekenprogrammatuur zoals Split-Online.
   
   Voor het vaststellen van de hoogte van alimentatie moet rekening worden gehouden met de behoefte van de onderhoudsgerechtigde en de draagkracht van de onderhoudsplichtige. Kinderalimentatie gaat voor op eventuele partneralimentatie.
   
   Kinder- en partneralimentatie worden jaarlijks wettelijk geïndexeerd. De percentages worden in november vastgesteld door de minister van Veiligheid & Justitie. Deze percentages zijn terug te vinden op de site van het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO).
   
   Informatie van het Nibud over alimentatie.

4. Inkomen na de scheiding

   
   In het verlengde van de vastgestelde alimentaties ligt het netto besteedbaar inkomen na een scheiding. Veel mensen die in een scheiding zijn verwikkeld hebben zorgen over het inkomen na de scheiding. Deze zorgen kunnen ertoe leiden dat cliënten zich onzeker gaan voelen. Hierdoor kunnen scheidingen escaleren. Goed financieel advies brengt alle inkomensbestanddelen met elkaar in onderlinge samenhang. Hierdoor krijgen mensen een goed beeld van het inkomen waarvan ze straks moeten rondkomen.
   
   Informatie van het Nibud over een begroting voor de nieuwe situatie.
   
   

5. Pensioenafwikkeling

   
   Pensioenrechten vallen niet in een gemeenschap van goederen. Toch hebben gehuwden en geregistreerde partners recht op (een gedeelte van) elkaars pensioen. De regels van pensioenafwikkeling zijn vastgelegd in de Wet Verevening Pensioenen bij Scheiding (WVPS) en in de Pensioenwet (PW). De WVPS regelt de afwikkeling van het oudedagspensioen. De pensioenwet de afwikkeling van het nabestaandenpensioen. In pensioenvoorzieningen zitten vaak grote vermogens verstopt. Dat maakt pensioen tot een van de belangrijkste financiële onderdelen van een scheiding. Want naast de wettelijke regeling zijn er vaak alternatieven die mogelijk beter passen bij de wensen van cliënten. Hierbij kan gedacht worden aan conversie of pensioenverrekening. Als financieel adviseur kun je hier het verschil maken.
   
   Informatie van het Nibud over scheiden en pensioen.

6. Overlijdensrisico na de scheiding

   
   Als ex-partners gezamenlijk voor hun kinderen zorgen, kan het overlijden van één van beiden grote gevolgen hebben voor de invulling van de gezamenlijke taakverdeling. De achterblijvende ouder zal zwaarder belast worden met zorg- en opvoedtaken. Het overlijden van de alimentatieplichtige ex-partner zal de inkomenssituatie van de alimentatiegerechtigde beïnvloeden. Enerzijds zal eventuele kinder- of partneralimentatie door het overlijden komen te vervallen. Anderzijds zal eventueel bijzonder nabestaandenpensioen ingaan. Soms is er recht op een Anw-uitkering. Het overlijdensrisico na scheiding komt in veel gevallen niet eens aan de orde. Ook hier kan de financieel adviseur samen met cliënten de risico’s in kaart brengen en desgewenst een overlijdensrisicoverzekering afsluiten.
   
   

7. Verzekeringsportefeuille

   
   Het spreekt voor zich dat bij een scheiding verzekeringen moeten worden aangepast. Naast de huishoudelijke verzekeringen kan dit ook gaan over het verdelen van levensverzekeringen en/of het aanpassen van een begunstiging.
   
   

8. Belastingaangifte in het jaar van de scheiding

   Gescheiden stellen maken meer fouten in hun belastingaangifte. Volgens cijfers van de belastingdienst gaat het in ruim 50% van de gevallen mis. Dit kan leiden tot grote fiscale schade of tegenvallers.
   
   In het jaar van ontbinden van het fiscaal partnerschap is het mogelijk om nog gezamenlijk aangifte te doen. In veel gevallen verdient het de voorkeur om de aangifte gezamenlijk in te dienen. Bepaalde zaken kunnen dan afgestemd worden. Bij een scheiding zal ook zorg besteed moeten worden aan de fiscale paragraaf. Hierin kunnen cliënten overeenkomen hoe zij omgaan met eventuele teruggave van inkomstenbelasting of toeslagen.
   
   Informatie van de Belastingdienst over relatiebeëindiging.